Depresja u dzieci i młodzieży?

Rozpoznanie objawów depresji u dzieci i młodzieży nie jest łatwe. Epizod depresyjny może objawiać się u młodych ludzi zarówno obniżonym nastrojem i napędem, jak również zaburzeniami koncentracji uwagi, buntem. Czasami trudno zorientować się, że to, co przeżywa młody człowiek, to depresja.

Dlatego tak ważne jest, aby nie ignorować zachowań, które wzbudzają nasz niepokój, nie wmawiać sobie, że to nic ważnego, że to minie, że przecież naszemu dziecku nic nie brakuje, więc… nie ma się czym martwić. Młody człowiek, pomimo prezentowanego zewnętrznie buntu bardzo potrzebuje uwagi najbliższego otoczenia.

Objawy, zachowania, które powinny zwrócić naszą uwagę, to:

• zobojętnienie, trudność w przeżywaniu radości
• drażliwość, płaczliwość, napady złości, podstawa wroga względem otoczenia
• zniechęcenie do wcześniej lubianych czynności
• nieumiejętność poradzenia sobie z krytyką, uwagami ze strony otoczenia
• negatywne schematy myślowe na temat świata i siebie samego
• poczucie bycia niepotrzebnym
• podejmowanie zachowań ryzykownych
• myśli rezygnacyjne, samobójcze, tendencje i próby samobójcze
• zaburzenia koncentracji i trudności z zapamiętywaniem
• pobudzenie psychoruchowe
• silne zaangażowanie w wybraną aktywność
• zmniejszenie (rzadziej zwiększenie) apetytu
• problemy ze snem
• bunt (wobec rodziców, szkoły), nieprzestrzeganie zasad, zachowania agresywne i autoagresywne
• powracające dolegliwości somatyczne o niepotwierdzonych medycznie przyczynach.

W ostatnich latach znacząco wzrosła ilość zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży – i, niestety, również ilość prób samobójczych. Leczenie depresji wymaga zaangażowania całego środowiska,
w którym wzrasta i funkcjonuje młody człowiek – a więc rodzice/opiekunowie, nauczyciele, pedagog, psycholog.

To, co każdy z nas może zrobić, to przede wszystkim zachować spokój. Ważne jest, aby znaleźć czas na rozmowę z osobą w depresji, podkreślać, że rozmowa może pomóc w poradzeniu sobie z myślami samobójczymi. Należy działać zgodnie ze swoimi możliwościami i kompetencjami, starać się zorganizować właściwą pomoc. Nie poddawać się, nie rezygnować, być zdeterminowanym w szukaniu rozwiązania.

Podczas rozmowy z młodym człowiekiem należy mówić wprost o tym, co się zauważyło (i jakie wywołało to u nas emocje) oraz zachęcić do rozmowy. Zadawać konkretne i bezpośrednie pytania (nawet te trudne, typu „Czy masz już jakiś plan na odebranie sobie życia?”). Okazywać uznanie i akceptację, zachęcać do dalszej otwartości. Uprawomocniać emocje (np. „Domyślam się, że jesteś zmęczona i przytłoczona. To naturalne, że tak się czujesz, kiedy bardzo się starasz, a nie widzisz efektu”). Ważne jest również, aby psychoedukować młodego człowieka na temat myśli samobójczych, procesu pomocy. Informować o działaniach, jakie zamierza się podjąć. Jasno zaznaczać obszar decyzji dziecka („Do szpitala możesz pojechać z mamą, a możemy też wezwać pogotowie do Twojego domu. Co wybierasz?”).

Pomoc dla osoby z depresją to również specjalistyczna terapia indywidualna, grupowa lub rodzinna. Taka terapia niejednokrotnie musi być wsparta farmakoterapią, jednak należy pamiętać, że im młodsze dziecko tym skuteczność farmakoterapii jest niższa.  Leki nie działają od razu, na początku leczenia mogą pojawić się objawy niepożądane – co może być postrzegane jako pogorszenie stanu psychicznego, może również wzrosnąć ryzyko podjęcia próby samobójczej – jednak leczenia nie wolno przerywać!!!

Depresja jest uwarunkowana wielorako, w powstawaniu i ujawnianiu się depresji biorą udział czynniki biologiczne, czynniki psychologiczne i czynniki sytuacyjne. Dlatego warto zacząć zapobiegać problemom psychicznym już od dzieciństwa. Co robić?

Współczesne dzieci niejednokrotnie pozbawione są podstaw zdrowego dzieciństwa, rodzice są niedostępni emocjonalnie, ciągle zajęci, obojętni, albo prezentują skrajnie odmienną postawę  – wszystkiego sobie odmawiają, a dzieciom dają wszystko i na wszystko pozwalają. Dodatkowo dzieci są nieustannie stymulowane, mają nieograniczony dostęp do zabawek technologicznych, dostają
i oczekują natychmiastowej satysfakcji. Brak im zrównoważonego odżywiania i odpowiedniej ilości snu.
Rodzicu/ opiekunie to, co możesz zrobić, aby dziecko było szczęśliwe nie jest trudne – jest naprawdę bardzo proste:

1. Ustaw granice i pamiętaj, że jesteś rodzicem dziecka, a nie jego przyjacielem.
2. Zapewnij dzieciom to, czego potrzebują, a nie to, czego chcą. Nie bój się odmawiać dzieciom, jeśli ich oczekiwania są wygórowane.
3. Zapewnij zdrowe jedzenie i ogranicz przekąski.
4. Spędź z dzieckiem godzinę dziennie na zewnątrz.
5. Codziennie zjedz rodzinny obiad bez elektroniki.
6. Grajcie w gry planszowe.
7. Wprowadź codzienną rutynę uczestniczenia dziecka w pracach domowych. Żadne dziecko nie jest na to za małe (np. składanie prania, sprzątanie zabawek, wieszanie prania, nakrywanie do stołu, pomoc w gotowaniu itp.)
8. Kładź dziecko spać o tej samej porze, nie pozwól mu zabierać telefonu do łóżka.
9. Ucz dziecko odpowiedzialności i niezależności.
10. Nie chroń dziecka przed drobnymi awariami. To uczy ich pokonywania przeszkód życiowych. Nic się nie stanie jak coś rozleje lub stłucze kolano, a ono czegoś ważnego się nauczy.
11. Nie pakuj ani nie noś plecaka swojego dziecka, nie przynoś zapomnianego posiłku, pracy domowej do szkoły, ani nie obieraj banana 5-latkowi. Ucz dziecko samodzielności i konsekwencji błędów.
12. Naucz cierpliwości i pozwól dziecku się nudzić. Nuda paradoksalne wyzwala kreatywność.
13. Nie zapewniaj dziecku ciągłej rozrywki.
14. Nie kupuj mu gadżetów elektronicznych jako lekarstwa na nudę.
15. Nie zachęcaj do używania gadżetów w trakcie jedzenia, w samochodzie, w restauracji, w sklepie. Niech mózg dziecka nauczy się samodzielnie przezwyciężyć „nudę”.
16. Bądź emocjonalnie dostępny, ucz dzieci umiejętności społecznych.
17. Nie rozpraszaj się telefonem podczas rozmowy z dzieckiem.
18. Naucz swoje dziecko radzenia sobie ze złością i irytacją.
19. Naucz swoje dziecko witania się, ustępowania, dzielenia się, współczucia, zachowania przy stole i podczas rozmowy.
20. Utrzymuj więź emocjonalną: uśmiechaj się, całuj, przytulaj swoje dziecko, czytaj mu, tańcz, skacz i czołgaj się z nim!

Zacznij od dziś, od teraz – WARTO!!!

Opracowały: Ewa Poniatowska-Janik i Anna Kowalik